اسبی که بدون سوارکارش می میرد، کورس با پای چوبی
به گزارش مجله سرگرمی، خبرنگاران، گروه استان ها - محمدحسین عابدی: استان سمنان دارای هنرهای دستی و سنتی متنوعی است که بافته های داری مثل گلیم و جاجیم، حوله بافی، چادرشب بافی، رومیزی، تراش ظروف سنگی، صنایع چوب، سنگ دوزی، پتینه دوزی، نقاشی روی شیشه ، قلم زنی روی مس، نقاشی لاکی، سراجی سنتی، عروسک محلی، نمدمالی، زیور آلات سنتی و ... بعضی از این هنرها است.
سفال و سرامیک از دیگر هنرهایی است که در شهرستان های مختلف استان ازجمله شهرستان شاهرود قدمت دارد، صنایع دستی که همیشه در زمره سوغات پرفروش این استان قرار داشته است.
یکی از قدیمی ترین صنایع دستی در سمنان، سفالگری است. یکی از ویژگی های خوب سفال فاسد نشدن آن بعد از گذشت قرن هاست و این ویژگی سبب شده تا پیشینه معتبری برای سفالگری در سمنان اثبات شود.
از دلایل دیگر رونق سفالگری در این شهر، خاک مرغوب و اقلیم کویری این استان است. در بین کارگاه ها، سفالگری قان بیگی شاهرود از همه بنام تر است.
نام هنر: سفال
قدمت: ساخت اشیاء سفالی در سمنان به مدت ها پیش باز می شود و باستان شناسان و محققان این موضوع را با کشف کوزه های سفالی در اطراف شهر دامغان (از شهرهای استان سمنان) کشف کردند
شهر زادگاه هنر: دامغان و شاهرود
معرفی کوتاه هنر: سُفالگری ساختن ظروف با گل است و به ظرف ساخته شده از این طریق سفال می گویند.
بیشترین کاربری: ساخت ظروف مختلف سفالی
هنرمندان به نام این عرصه: محمد مهدی قان بیگی، منیر قان بیگی
شرایط فعلی این هنر در استان: با وجود مسائل بسیار، هنوز هم بعضی کارگاه های سفالگری سمنان پابرجاست.
علل رکود و مهم ترین چالش های پیش روی احیا: به دلایل مختلف ازجمله احساس بی نیازی به فراوریات این حوزه در کنار ظهور صنایع ماشینی و ضعف بازاریابی و وجود بعضی انتظارات غیرواقع بینانه گردش مالی خوبی ندارد.
ارائه راهکارهای حفظ و احیاء: معرفی و ارائه آموزش های تخصصی، بازاریابی، فراوری محصولات متناسب با نیازهای روز
اسب چوبی عروسک قدیمی نمایشی در سمنان
نمایش اسب چوبی قدمت بسیار زیادی دارد بسیاری همچون آقا گل پنق، مورخ گلستانی قدمت آن را مربوط به یک صد سال پس از حمله مغولان می دانند و بعضی دیگر قدمت آن دوران رواج نمایش های بومی محلی در زمان قاجار می پندارند.
ریشه های این هنر بومی، ملی به دیار خراسان بازمی شود اما ردپای این اثر فولکلوریک در استان سمنان نیز به چشم می خورد؛ امروز اسب چوبی دیار قومس برخلاف اسب های دیار سربداران که راست قامت و استوارند، دل ودماغی برای گردش در کوچه راه های فرهنگ بومی استان سمنان ندارد.
سال هاست که هنرمندان خراسانی، سوار بر اسب چوبی شان صحنه همایش های متعدد منطقه ای، کشوری، فیلم فجر و حتی آلمان و روسیه را فتح نموده اند اما نادعلی نادعلی، تنها بازمانده این هنرنمایشی در استان سمنان، با یک جهان شوق در اندیشه ربع ساعت اجرا در خلال همایش های گردشگری فرهنگ بومی آن هم در محوطه بیرون محل برگزاری است و تنها چیزی که او را همچنان بر پشت اسب چوبی اش دوخته، همین عشق به ایران و فرهنگ ایران زمین است.
نام هنر： اسب چوبی
قدمت： 400 سال در استان سمنان
زادگاه： خراسان
معرفی： نمایش بومی با پوشیدن لباسی شبیه اسب
کاربرد： نوروز و جشن ها
هنرمند سرشناس： مسلم خراسانی
هنرمند بازمانده： نادعلی نادعلی
شرایط فعلی این هنر در استان: در حال فراموشی
علل رکود و مهم ترین چالش های پیش روی احیا： گرایش نداشتن نسل جوان
ارائه راهکارهای حفظ و احیاء: برگزاری دوره های آموزشی و معرفی
اسب چوبی، نماد ایستادگی و مقاومت
نمایش اسب چوبی، هنری نمایشی و از دسته نمایش های بومی محلی است که توسط شخصی ملبس به اسبی چوبی با تزئینات ویژه و خاص خود همچنین با گریمی مضحک است که نمادی از حمله مغولان به دیار پارس را روایت می نماید.
کارشناس میراث معنوی و گردشگری سمنان درباره اسب چوبی، گفت: اسب چوبی را بعضی در زمره نمایش های ویژه ایام جشن و سرور می دانند اما پشت این لباس چوبی جهانیی سخن نهفته است چراکه از زمان های دور سخن می گوید، آن وقتی که سوار مغول برای شکار و تفرج در دشت های خراسان و قومس و خسته از کشتار و غارت، می تازد، راه خود را گم نموده و در سر راه به چوپانی ساده دل برمی خورد شبان ایرانی نیز با پرسمان و مصاحبه، آن قدر در برابر این سردار مغول ایستادگی می نماید که درنهایت او را با ضربه چوبی نقش بر زمین می نماید.
محمدعلی کارجو ادامه می دهد: حرکات اسب چوبی در کنار شبان ایرانی نمادی از روابط ایرانیان و مغولان است و از زمانی سخن می گوید که مغولان از موضع تحکم با ایرانیان سخن می گفتند اسب چوبی نمایشی است که به زیبایی این روایت را به نمایش می کشد و درنهایت این ایستادگی ایرانیان است که سوار اسب چوبی را از عرش به فرش می اندازد.
اسب چوبی چگونه ساخته می شود
تنها بازمانده سواران اسب چوبی در استان سمنان درباره نحوه ساخت اسب چوبی، می گوید: اسب چوبی از دو بخش عمده شامل تنه(بدن اسب) و قطعه سر تشکیل می شود که توسط کمربندی تسمه ای به هم متصل می شوند و درنهایت بر دوش سوارکار قرار می گیرند.
نادعلی نادعلی درباره نحوه ساخت این اسب چوبی، شرح می دهد: بدن اسب چوبی از اسکلتی شامل چهارچوب موازی به صورت دو چوب سمت راست و دو چوب سمت چپ تشکیل می شود که انتهای دو سمت آن از طریق دایره ای چوبی شبیه بدنه چوبی الک یا غربیل متصل می شوند.
وی ادامه می دهد: اسب چوبی چندان سنگین نیست شامل چهارچوب و دوبدنه دایره ای شکل است. اما ساخت سر این اسب، کمی سخت به نظر می رسد چراکه چوب، خمیرکاغذ، تکه ای چرم و پارچه باید دست به دست هم دهند تا درنهایت سر اسب چوبی، شکل گیرد و درنهایت با تسمه ای محکم به بدنه متصل شود.
پارچه به رنگ های مختلف شامل قرمز و سبز بخش عمده اسب چوبی هستند که بدن اسب چوبی را دربرمی گیرد و درنهایت دم اسب چوبی است که باید از فلزی قابل ارتجاع ساخته شود همچنین باید گفت، مراحل ساخت یک اسب چوبی، بالغ بر ده روز زمان می برد و هزینه ای بین 100 تا 150 هزار تومان را نیز در بر خواهد داشت.
اسب چوبی درخطر انقراض است
رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان شاهرود درباره ثبت اسب چوبی در آثار ملی، گفت: این اثر با شماره یک آثار معنوی از سوی میراث فرهنگی خراسان به ثبت رسیده و درباره استان سمنان نیز باید گفت، اسب چوبی فعلاً، دارای ردیف ثبت آثار معنوی است.
حمیدرضا حسنی درباره این هنر، شرح داد: اسب چوبی در زمره آثار هنری نمایشی بومی محلی است که میراث فرهنگی شهرستان شاهرود همیشه از آن در آئین و همایش های گردشگری، جشنواره ها و گردهمایی ها استفاده می نماید تا هم در راستای اشاعه و شناساندن آن اقدامی صورت بپذیرد و هم تنها هنرمند این عرصه نمایشی موردحمایت قرار گیرد.
کارشناس میراث معنوی نیز با اشاره به انقراض این هنر در استان سمنان، گفت: امروز، اسب چوبی در استان سمنان تنها یک سوار دارد و درصورتی که این سوار از اسبش پیاده شود شاهد انقراض این هنر بومی هستیم.
محمدعلی کارجو درباره علت بی توجهی جوانان به هنرهای کهن، شرح داد: امروز به دلیل مسائل مالی و یا تغییر در سبک زندگی دیگر اثری از هنرهای نمایشی کهن مانند شب خوانی و اسب چوبی نیست از سوی دیگر بسیاری از این هنرهای بومی برای جهانی امروزی جوانانمان جذابیتی ندارند که دراین بین متأسفانه باید شاهد درهم پیچیده شدن طومار اسب چوبی بعد از 400 سال باشیم لذا اگر امروز بتوانیم در راستای ترویج فرهنگ های بومی محلی همایش ها و برنامه های ویژه ای برگزار کنیم شاید بتوانیم در گسترش آئین های بومی محلی در بین جوانان پیروز عمل کنیم.
قامت اسب چوبی به موانع نمی رسد
اسب چوبی در راستا حرکت خود با موانعی روبرو است که نه توان پریدن از آن ها را دارد و نه قامت پرش از آن ها را دارد مسائل مختلف مالی، فرهنگی و معنوی که امروز بر سر راه اسب چوبی صف کشیده اند متأسفانه متعدد هستند.
تک سوار اسب چوبی در استان سمنان با اشاره به مسائل این هنر، گفت: در وهله اول ازلحاظ فرهنگی باید گفت این هنر بومی محلی ازیادرفته است چراکه در زندگی ماشینی این روزها، دیگر جایی برای شب خوانی، نمایش روحوضی، اسب چوبی و سرکویری خوانی ندارد و دراین بین هنرمندان این عرصه هرچه توان دارند در طبق اخلاص می گذارند اما زورشان به پیشرفت جوامع نمی رسد.
نادعلی نادعلی ادامه می دهد: بحث بعد، موضوع مالی و معیشتی هنرمندان است بنده 60 سال از 72 سال عمر خود را بر پشت اسب چوبی گذراندم و همیشه علاوه بر اجرای نمایش اسب چوبی، توسط شبی خوانی و تعزیه خوانی ارتزاق نموده ام، اما برای گذران و معیشت زندگی ام مجبور به اجرای برنامه در مراسم عروسی، شادی، نامزدی و ... نیز شده ام.
وی همچنین می گوید: همین اجبار به اجرای برنامه در آئین های ویژه ای مانند مراسم عروسی باعث شده است که نگاه مطرب گونه به نمایش اسب چوبی داشته باشند و این نگاه مطربی باعث شده است حمایت بسیاری از مسئولان را نداشته باشیم درصورتی که در پس این اسب چوبی، فلسفه ای زیبا از مقاومت ایرانیان نهفته است.
حفظ اسب چوبی نیازمند حمایت مسئولان است
هنرمند شاهرودی نمایش اسب چوبی درباره لزوم حمایت مسئولان از این هنر، می گوید: مسئولان اگر به فکر حمایت از اسب چوبی نباشند، روزی فرامی رسد که تنها در کتاب ها و خاطرات باید به دنبال یادی از اسب چوبی گشت متأسفانه باوجود حمایت های میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان شاهرود، سایر نهادهای نه تنها حمایتی از این هنر نمی نمایند، بلکه به مسائل ما دامن هم می زنند.
نادعلی درباره آینده این هنر، معتقد است: پسرم بعد از من قطعاً این هنر را پی خواهد گرفت اما او هم مانند همه جوانان دیگر، اگر ازلحاظ مالی و معنوی موردحمایت قرار نگیرد قطعاً این پیشه را رها می نماید چراکه حق طبیعی اوست که بدون دغدغه مالی زندگی کند.
وی درباره مسائل این هنر، می افزاید: مسئولان فرهنگ و ارشاد اسلامی اصلاً این نمایش را هنر محسوب نمی نمایند و امروز پس از 60 سال سوارکاری بر پشت اسب چوبی هنوز بیمه درمانی نیستم لذا زمانی با هزینه شخصی خود حق بیمه درمانی، آن هم از پیشه جوشکاری درب و پنجره ساختمان، واریز می کردم که آن هم به دلیلی گرانی متوقف شد و امروز تنها بیمه درمانی ام خدای بالای سرم است.
اسب چوبی فراموش نخواهد شد
کارشناس میراث معنوی و گردشگری در پاسخ به این سؤال که آیا اسب چوبی استان سمنان درنهایت فراموش خواهد شد یا خیر، گفت: به نظر بنده فراموش نخواهد شد چراکه امروز فرزند آقای نادعلی این پیشه را دنبال می نماید اما درهرحال آموزش این هنر وظیفه انجمن هنرهای نمایشی ارشاد اسلامی است.
کارجو بیان داشت: اگر بخواهیم بدون آموزش و پیگیری اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی به ترویج هنرهای بومی بپردازیم قطعاً پیروز نخواهیم بود.
وی اضافه کرد: این هنر موردحمایت اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان شاهرود است و مسئولان این نهاد، هنرمندان اسب چوبی را همیشه در آئین ها و مناسبت های شهری و استانی دعوت می نمایند تا به نوعی حمایت این عزیزان را به نوبه خود انجام داده باشند اما باید پذیرفت که این مقوله کافی نیست.
درنهایت باید به انتظار نشست و دید که در جدال اسب چوبی و موانعی به نام مسائل، کدام یک پیروز می شوند اما در شرایط کنونی، اسب چوبی نادعلی در استان سمنان، نرم نرمک به سمت خط انتها خود نزدیک می شود.
منبع: خبرگزاری مهرsilverseven.ir: سیلور 7 | مجله فناوری های رایانه ای، علوم کامپیوتری
slimfa.ir: اسلیم فا | مجله دوخت و دوز، طراحی لباس و انتخاب لباس
tafatton.ir: تفطن، گردشگری، تور لحظه آخری ارزان قیمت، بلیط، ویزا، هتل